Kanunda Kaç Mandal Var? Sayıların Ötesinde Bir Enstrümanın ve Bir Kavramın Hikâyesi
Şunu baştan söyleyeyim: “Kanunda kaç mandal var?” sorusu, yalnızca teknik bir merak değil; müziğin kalbinde atan bir ritimle, toplumun sinir damarlarına uzanan bir metafor. Bu yazıyı bir enstrüman sevdalısı olarak değil, aynı zamanda kavramların peşine düşen bir meraklı olarak kaleme alıyorum. Çünkü kanun (enstrüman) üzerindeki mandallar kadar, kanun (hukuk) üzerindeki “mandalların” —yani onu kilitleyen, açan, esneten güçlerin— sayısı da hayatımızı belirliyor. O halde, gelin bu soruyu birlikte biraz kurcalayalım: Gerçekte kaç mandal var; ve neden bu kadar önemli?
Kökene Dönüş: Mandal Nedir, Ne İşe Yarar?
Kanun, Doğu Akdeniz’in ve Mezopotamya’nın kadim tellerinden bugüne taşınmış, üç telli kurslardan (gruplardan) oluşan bir çalgı. “Mandal” ise bu tellerin sol yanında yer alan, icra sırasında hızlı mikrotonal değişimler yapmayı sağlayan küçük kaldıraçlar. Basitçe söyleyelim: Mandalı kaldırdığınızda telin etkin uzunluğu kısalır, perde yükselir; indirdiğinizde uzar, perde düşer. İşte bu küçük hareket, makamların ince kıvrımlarını mümkün kılar.
“Kaç mandal var?” sorusunun tek bir cevabı yok; çünkü kanunun kaç kursu olduğuna, her kursa kaç mandal yerleştirildiğine ve hangi komalı sistemin (Türk, Arap, Ermeni ekolleri vb.) benimsendiğine göre değişir. Pratikte, modern kanunlarda çoğunlukla 26–27 kurs görürüz; her kursta 5 ila 9 arası mandal bulunabilir. Bu da toplamı kabaca yüzlü rakamlara, kimi zaman 150–250 bandına taşır. Kısacası, sayı tekil değil; coğrafyaya, luthier’e ve müzisyenin isteklerine göre şekillenen “yaşayan” bir mimari söz konusu.
Günümüze Yansıyanlar: Neden Bu Kadar Çok Mandal Var?
Güncel icra pratiği hız istiyor. Konser koşullarında bir eserin içinde farklı perdeler arasında gecikmeden gezebilmek, mandalların işlevini belirler. Türk müziğinin ince koma adımlarını, Arap musikisinin modülasyonlarını ya da farklı halk müziklerinin geçişlerini düşünün: Mandal, bu dünyaların kapısını anında aralayan küçük bir anahtar. Kimi icracılar, çalım tarzlarına göre belirli kurslarda daha fazla mandal isteyebilir; çünkü eser repertuvarı bunu talep eder. Bir nevi enstrüman “kişiselleşir”.
Teknolojik yenilikler de devrede: Daha hafif, daha dayanıklı alaşımlar; sessiz ve sarsıntısız çalışan mandal mekanizmaları; akort stabilitesini koruyan mikro tasarımlar. Hatta bazı atölyelerde mandalların konumunu gösteren ince işaretlemeler, aydınlatma çözümleri ve hassas ayar toleransları deneniyor. Peki tüm bunların ortak sonucu ne? Daha çok seçenek, daha hızlı tepki, daha özgür yorum.
Beklenmedik Bir Paralel: Hukukun “Mandal”ları
Şimdi aynı soruyu hukuk için soralım: “Kanunda kaç mandal var?” Hukukun metnine eşlik eden; onu yükselten, alçaltan, gerektiğinde kilitleyen veya açan “mandallar” hangileri? Anayasa, yüksek yargı, içtihat, doktrin, basın özgürlüğü, sivil toplum, akademi… Her biri, hukukun telinde perdeyi bir miktar kıpırdatan mandallar gibidir. Bazısı sesi yükseltir (özgürlükleri genişletir), bazısı indirir (kısıtlama getirir), bazısı ise tam zamanında devreye girip sistemin akordunu korur.
Bu benzetme bize ne söylüyor? Nasıl ki enstrümandaki mandal sayısı ve yerleşimi icracının elini güçlendiriyorsa, hukukun “mandal”larının çoğulluğu ve dengesi de vatandaşın özgürlüğünü güvenceye alır. Çok az mandal, hukuku tek tonda kilitler; fazla ama uyumsuz mandal ise kaos yaratır. Dengeli, tutarlı, hesap verebilir bir “mandal mimarisi” olmadan, hukuk ya tekdüze ya da kakofoni olur.
Gelecek Senaryoları: Akıllı Mandallar, Akıllı Toplum
Enstrüman dünyasında geleceğin kanunu daha sessiz, daha hassas ve “akıllı” mandallarla anılacak: mikro sensörler, titreşim ölçerler, sahne üstü hızlı kalibrasyon arayüzleri, belki de MIDI ile etkileşimli hibrit tasarımlar. Hızlı modülasyonlar, performansın standardı haline gelebilir. Belki de her kurs için değişken yaylanma sertliği sunan, kişiye özel “profil”ler oluşturulacak.
Toplumsal alanda ise “mandal” metaforu dijitalleşme ile derinleşiyor: Şeffaf veri, algoritmik denetim, açık yargı karar bankaları, katılımcı mevzuat platformları. Hukukun mandalları yalnızca kurumlar değil, aynı zamanda kod ve arayüzler haline geliyor. Peki soru şu: Bu yeni mandallar, perdeyi hakikaten doğru noktaya mı getiriyor; yoksa sesi yükseltiyormuş gibi yapıp gerçek tınıyı boğuyor mu?
Provokatif Sorular: Tartışmayı Açalım
- Bir kanun icrasında (müzikte) çok mandal, sanatçıyı özgürleştirir; peki hukuk icrasında çok “mandal”, yurttaşı özgürleştiriyor mu, yoksa kararı uzmanlara mı hapsediyor?
- Enstrümanın mandalları doğru akordu mümkün kılar; hukukta hangi “mandal”lar olmazsa adalet detone olur?
- Mandalları artırmak mı gerekir, yoksa mevcut mandalları şeffaflaştırmak mı? Hangisi gerçek tekniği ve adaleti büyütür?
Sonuç: Sayıyı Değil, Mimariyi Konuşalım
“Kanunda kaç mandal var?” sorusunun aradığı nihai cevap tek bir rakam değil. Müzikte mandal sayısı; ekole, yapımcıya ve icracının hedeflediği ses dünyasına göre değişir. Genel resimde —kurs başına çoğalan mandallar sayesinde— toplamlar yüzleri bulur; asıl mesele, bu mandalların doğru yerde ve doğru tepkide olup olmadığıdır. Hukuk için de durum farklı değil: Kurumların, denetim mekanizmalarının, ifade ve katılım kanallarının “mandal” gibi işlev görmesi, sistemi hem esnek hem akortta tutar.
O halde gerçek soru şu olmalı: Hangi mandallar, hangi anda devreye girmeli? Müzikte kulak, hukukta vicdan ve akıl; doğru noktayı onlar söyler. Bizim işimiz, sayıyı kutsamak değil; mimariyi, işlevi ve uyumu tartışmak. Çünkü ister sahnede kanun çalalım, ister toplumsal sözleşmeyi “çalalım”, iyi icra ancak iyi kurulmuş bir mandal mimarisiyle mümkün.
Özetle
Mandalların toplamı değil, şarkının ruhu belirleyicidir. Ve o ruh, doğru anda kaldırılan-kapatılan küçük kaldıraçların —müziğin ve hayatın her alanında— hassasiyetinde gizlidir.